پیر بته مثال (0) :
خدا که ته یاره، فلک ته چارویداره.
معنی
خدا اگر یاور تو باشد، فلک چاربیدارت خواهد بود.
کنایه از
اگر خدا یاور تو باشد، سرنوشت هم حامی تو خواهد بود.
پیر بته مثال (1) :
سِوایی که شُونه چَتری چَمِندون،نماشون گِردنه اَشِ بیابون
معنی
صبحدم که از منزل خارج می شود با آرایش و موهای بزک کرده،ولی غروب که به خانه بر می گردد مانند یک خرس عصبانی است.
کنایه از
به افرادی است که از شرایط راضی نیست.
توضیجات بیشتر
و بعضی ها این ضرب المثل را برای کسانی بکار می برند که طرف ظاهر و باطنش متفاوت است.
پیر بته مثال (2) :
فِلانی تَنِک نِشا کِننه.
معنی
فلانی خیلی با فاصله و به دور از هم نشاء می کند.
کنایه از
کم محبّت شدن
توضیجات بیشتر
این مثال زمانی بکار می رود که دوستی یا آشنایی فامیلی خیلی دیر به دیر به طرف سرکشی می کند و محبتش کمرنگ شده است و مثل قدیم نیست.
پیر بته مثال (3) :
همه سَر کارِ اُسهاَمه سر کارِ، زِینه.
معنی
سر کار همه آبستنِسر کارِ ما می زاید.
کنایه از
از زیر کار در رفتن، شامل افراد تنبل می شود.
واژگان :
اُسه -->
آبستن
زِینه -->
می زاید
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (4) :
عجب دیدم از این کار، تلپ پنج، فتیر چار
معنی
از این کار در عجبم که پنج بار نون در تنور گذاشتم امّا، چهار تا نون بیرون آوردم.
کنایه از
حقه بازی و دروغگویی پیش چشمت
واژگان :
تلپ -->
صدای کوبیدن نان
پیر بته مثال (5) :
سگ اگه خِنه ساز بییِه، چه گَزْنه کوله بِن دراز بیه.
معنی
سگ اگر قرار بود خانه ای برای خودش بسازد، چرا همیشه زیر سایه بوته گزنه درازکش است.
کنایه از
شخصی که پیوسته برای انجام کاری غلو می کند، اما هیچ گاه به آن اهتمام نمی ورزد و نتیجه این است که این شخص عرضه و همتی ندارد.
پیر بته مثال (6) :
ته روزی منجور انجیلی بَوه.
معنی
روزی تو درخت انجیلی نیمه خشک بشود.
کنایه از
تو که این همه آزمندی، خدا کند روزی تو چیزی بشود که حتی نتوانی آن را بخوری.
پیر بته مثال (7) :
اَمه سه کِلا گِردیگ دِینه
معنی
برای ما کلاه می غلتانی
کنایه از
کلاه غلتاندن _ کلاه گردیگ هادائنکنایه از بیگاری کشیدن بیگاری نیز کار کردن و مزد نگرفتن است.قدیم گتنه :(بیگار دَووش اما بیکار دنی ووش)بی گار باش اما بی کار نباشاشاره ضرر بی کاری که فساد آور و نیاکان ما بر این باور بودند خود کارشناس آسیب ها اجتماعی که جامعه ی ما نیز با آن دست و پنجه نرم می کنداما حکایت( کلا گردیگ نده)ارباب ها در قدیم برای اینکه رعیت بیکار نباشد و همیشه مشغول سرگرم کار بالا تپه ای می ایستادند و کلاه خود را به پایین می غلتاند (کلا گردیگ دانه) و رعیت را وادار و مجبور به آوردن کلاه می کردند و بار ها و بارها این کار مکرر می شد به اصطلاح بیگاری می کشیدندمردمِ ملک و مالِ بَزوئه خیگارباب بَوّی، کلا ر دِینه گِردیگخدا تله بئیره تِره کِچکه زیگقروون اون روز که بَزو ناتریگ
واژگان :
گِردیگ -->
منسوب به گِرد، غلتاندن هر چیز گرد
خیگ -->
کیسه پنیر از پوست گوسفند
کلاگردیگ دینه -->
بیگاری می کشی
زیگ -->
پرنده
ناتریگ -->
تَلنگُر
نویسنده : حجت مقیمی مقدم
پیر بته مثال (8) :
دار دکاشته، بخاطر میوه.
معنی
درخت کاشتم، بخاطر میوه اش.
کنایه از
بچه پرورش دادم، بخاطر نوهنوه درحکم میوه ست خوشمزه تراز بچه است.و همین مفهوم در زبانزد بعدی تبری نیز خودنمایی می کند
نویسنده : حجت مقیمی مقدم
پیر بته مثال (9) :
گوش عزیزه، گوشواره عزیز تر.
معنی
اگر گوش عزیز است، گوشواره عزیزتر.
کنایه از
مراد از گوش فرزند و مقصود گوشواره نوه است.یعنی نوه شیرین تر و عزیز تر از فرزند است.
نویسنده : حجت مقیمی مقدم
پیر بته مثال (10) :
تیکا پَر زَنده، شکارچی بِشکن زَنده.
معنی
وقتی که گنجشک پَر می زند، شکارچی بشکن می زند.
کنایه از
از آماده و باب دل بودن محیط است.
پیر بته مثال (11) :
اَتا بز کمتر، اَتا هِخ کمتر
معنی
یک بز کمتر، یک هخ (هی هی) کمتر
کنایه از
هر چیز زیاد (به ویژه بچه ی زیاد) دردسر می آفریند.
پیر بته مثال (12) :
دَم هِنیش، کَم هِنیش.
معنی
دَم در بنشین، کم بنشین.
کنایه از
اگر به مهمانی رفتی، زودتر به خانه ات برگرد.
توضیجات بیشتر
مهمان گر چه عزیز است، ولی همچو نفسخفه می سازد اگر آید و بیرون نرود
پیر بته مثال (13) :
پول دارنه، بور بازارپول نارنه، بور مزار
معنی
پول داری برو بازارپول نداری بر و مزار
کنایه از
حق پول دارها زندگی کردن هستو حق بی پولها مُردن.
پیر بته مثال (14) :
یا گرد بونه یا چارسی.
معنی
یا گرد می شود یا چهار سو (چهار گوش)
کنایه از
به کسی که در انجام دادن کار دو دل است و تردید دارد، گفته می شود، که نترس کار را شروع کن.
پیر بته مثال (15) :
وِنه سَر سِله، تیم جار بَییه.
معنی
خانه سرایش محل کِشت شد.
کنایه از
این مثل کنایه از ویرانی خانه کسی دارد به دلایلی از رسیدگی به خانه و حیاط بیخیال گردند و قابل زیست نباشد.
پیر بته مثال (16) :
آروس چه ناز دارنه، هف دَس جهاز دارنه.
معنی
عروس چقدر ناز دارد، هفت دست جهاز دارد.
کنایه از
ناز عروس به خاطر جهیزیه اش هست.
پیر بته مثال (17) :
خاهش کِمه هر رنگی کِننی، هاکن؛ فقط رنگ آبی نکن.
معنی
خواهش می کنم هر رنگی می کنید، بکنید؛ فقط رنگ آبی نکنید.
کنایه از
با من رو راست باشید، بهم کلک نزنید.
پیر بته مثال (18) :
آدم دل اگه به نماز بوئه، هر سمت هِرسّه؛ قبله هَسّه.
معنی
اگر آدم دلش به نماز باشد، هر سمتی که بایستد؛ قبله هست.
کنایه از
گرایش و اعتقاد قلبی کار مهم است.
پیر بته مثال (19) :
هر کی چایی خوانه شونه سمبار بنهر کی هم گوشت خوانه شونه قنار بنپسر زن نَئی، شی مار خوانی بَوّی؟هر کی همراه شونی همونتی بَوّی؟اسب ره هدامه آ خر بیتمه منخنده خشالی جا پَر بیتمه منچوی مال هر گدر بوئه شونه دَرحرف و سخن هیچ گدر نشونه درراغون که ناشتی چه وینگوم دکاشتیدندون که ناشتی ته تُرب چه کاشتیاگر خوانی خَر دار بی خَر هاکنیوِنه که احترام ویشتر هاکنیاگر زن خوانی ته زن مار ره هارشاگر اسب خوانی وِنه یال ره هارشکالِ چرم پوش زینِ سوار بئییهبشقاب پِلا خوار اِتاق دار بئییههیچ گدر نو کیسه جا قرض نکن تهاگر که قرض هاکردی خرج نکن تهزنی که زن هسّه مَرد ره میر کِندهزنی که گند هسّه مَرد ره پیر کِنده
نویسنده : غلامحسین باقری - آلاشتی