پیر بته مثال (0) :
قرض که بَیّه هِزار هزار،چنگلی بَزن شه جان ره دار.
معنی
قرض و بدهی ات که زیاد شده، تو به فکر سلامتی خودت باش و مواظب جانت باش.
کنایه از
نشستن و غصه خوردن چاره ی کار نیست.
پیر بته مثال (1) :
فلانی کَت کَته پِه او خرِنه.
معنی
فلانی کنار دیوار آب می خورد.
کنایه از
از آب زیر کاه بودن است.
توضیجات بیشتر
کسی که مخفیانه و به دور از چشم دیگران کاری کند که نزدیکانش متوجه نشوند این مثل را به کار می برند.
پیر بته مثال (2) :
دِزّی که دونا هَسّه، اول خِنه ی لمپا ره کِشنه.
معنی
دزدی که داناست، اول چراغ و روشنایی منزل را خاموش می کند.
کنایه از
از تیز هوشی و زکاوت و زرنگی در هر کاری دارد.
پیر بته مثال (3) :
ته که او جِه کچِلیک وِریجِنی،اِسا چَنده پِه کِفا ره رِکِنی؟
معنی
تو که با آب، کدو را سرخ می ک نی،چرا حالا پس گردنت را می خاری؟
کنایه از
تو که قدرت داری کار ناممکنی را انجام دهی، چرا برای انجام دادن کاری ساده بهانه می‌آوری و انجام نمی‌د هی.
نویسنده : عیسی غفوری _ کیاسری
پیر بته مثال (4) :
چاشت ره شوم کِنده، شوم ره گوم کِنده.
معنی
ناهارش را دیر هنگام می خورد تا شام در این ما بین گم شود.
کنایه از
کنایه به آدم خسیس است.
پیر بته مثال (5) :
اَنّه سِفره گوش ره گِر نَزن.
معنی
اینقدر گوشه ی سفره را گره نزن.
کنایه از
به افراد خسیس و بخیل هست.آدم باید سفره اش همیشه پهن باشد و از خساست خودداری کند.
پیر بته مثال (6) :
مه جان بَبو بَمرده، مه تیمجار ره او بوَرده.
معنی
برادر بزرگ من از دنیا رفت و خزانه ی شالیزار مرا سیل با خودش برده است.
کنایه از
از خبر بد و ناگوار به کسی را دادن است.(در بعضی از مناطق مازندران به پدر بَبو می گویند و در بعضی از مناطق به برادر بزرگ بَبو می گویند.)
پیر بته مثال (7) :
بامِشی کِر (خِر) خوانی بَیری، وِنه چاشت و شوم سَر بَیری.
معنی
گربه را می خوای گیر بندازی، باید به هنگام ناهار یا شام او را گیر بندازی.
کنایه از
به وقت و به موقع و سر بزنگاه کسی را گیر انداختن دلالت دارد.
واژگان :
کِر - خِر -->
حلقوم
پیر بته مثال (8) :
همه مَر کِلی ره چو دِنی؟
معنی
داخل لانه همه مارها را چوب فرو می کنی؟
کنایه از
مشکل و دردسر ایجاد کردن
پیر بته مثال (9) :
ته ره بتمه گرم بهووی، نتمه چراغ سَر دَکِفی.
معنی
به تو گفتم بیا جلو گرم شو، نگفتم خودت را روی چراغ بیاندازی.
کنایه از
کنایه به افراد پُر خطر و بی احتیاط هست.
پیر بته مثال (10) :
هر چی راه کمتر بونه، مه حال و کار بدتر بونه.
معنی
هر چقدر راه کمتر می شود، حال و کار من بدتر می شود.
کنایه از
از مشکلات اقتصادی است.هر چقدر انسان به کهولت سن نزدیک می شود، مشکلات بیشتر می شود.
پیر بته مثال (11) :
اَتتا دارِ جا کِه هَمِش وِنِه بارِ خِرنیتَحمِل هَکِن اَگِه اَتتا وَقت وِنِه خارِ خِرنی.
معنی
یک درخت که همیشه بهت میوه می دهد و نوش جان می کنی اگر یک روز تیغی از این درخت در دستت رفت تحمل کن و ریشه درخت را نخشکان.
کنایه از
از صبور بودن و تحم ل کردن است.
پیر بته مثال (12) :
بار ره مار وَرنه، کِره خَسوئه؟
معنی
بار را مادر می برد، فرزند خسته هست.
کنایه از
کار را یک نفر دیگر انجام می دهد، دیگری می گوید : من خسته شده ام.
پیر بته مثال (13) :
ورزا کار کننه، منگو خسوئه.
کنایه از
کار را یک نفر دیگر انجام می دهد، دیگری می گوید : من خسته شده ام.
پیر بته مثال (14) :
بَپِته دل دارنه.
معنی
یعنی دلش پخته است.
کنایه از
دلش خیلی پُره، از همه گله و شکایت دارد.(سفره ی دل را باز کردن)
پیر بته مثال (15) :
کورِ اسب واری پَچ چیم پِ کَفِنِهِ.کورِ...اسب...واری...پَچ چیم...پِ...جا...شونه
معنی
مانند اسب کور (همیشه) از کنار پرچیم حرکت می کند.
کنایه از
لجوج و خود رائی است.کاربرد :اشاره راوی به شخصی است که به علت بی اطلاعی از کل و یا مجموع موضوعی تصور واهی و گمان غلط دارد و در نظر خود پافشاری و اصرار می ورزد.مولوی می گوید :در میان چوب گوید کرم چوبمرکرا باشد چنین حلوای خوبرم سرگین در میان آن حدثدر جهان نقلی نداند جز خبث
توضیجات بیشتر
به علت نابینا بودن یک چشمش، دید محدوی دارد؛ سمتهای دیگه ی راه را نمی بیند.از این رو گمان می برد مسیر درست همان مسیری است که او می رود.بقول حافظ :قدر مجموعه ی گُل مرغ سحر داند و بسکه نه هر کو ورقی خواند معانی دانست
واژگان :
واری -->
مانند - مثل
پچ چیم - پرچیم -->
پرچین
پِ -->
در اینجا> کنار - گوشه - جنب
کفنه -->
اینجا> حرکت می کند.
جا -->
اینجا> از
شونه -->
می رود
پچ چیم پ کفنه - پچ چیم پ جا شونه -->
از کنار پرچیم به موازاتش حرکت می کند.
پیر بته مثال (16) :
کَل خِنه ی دِله، مَرد دَره.
معنی
داخل این خونه ی گِلی، مَرد هست.
کنایه از
مَرد و جوابگویی هست.
برابر پارسی
این مثال در جواب کسی بکار می رود که به زور متوسل شده و کسی یا کسانی را تهدید می کند.
پیر بته مثال (17) :
چه اَنّه ته کِتار کَشِنی؟
معنی
چقدر فَک می زنی؟
کنایه از
کنایه از پُر حرفی و یاوه گویی است.
پیر بته مثال (18) :
پیتِ خِنه ره توک دارنه، پیرِ آدم ره لُوک دارنه.
معنی
خونه ی قدیمی را تکیه گاه نگه می دارد، آدم پیر را شِکم.
کنایه از
کنایه از اهمیت تغذیه برای افراد مسن حکایت دارد.
پیر بته مثال (19) :
هِلا تِلا دِم کِلی نشیئه.
معنی
هنوز دُم خروس به لانه نرسیده.
کنایه از
هنوز سر شب است.