پیر بته مثال (0) :
کِکّلی که تِلا دَنیِه، کِرک سالاره.
معنی
مرغدانی که در آن خروس نباشد، مرغ در آنجا بزرگی می کند.
کنایه از
خانه یا مملکتی که رئیس نداشته باشد، هر کسی برای خودش ریاست می کند و دستور می دهد.(هرج و مرج به علت نداشتن مدیر)
پیر بته مثال (1) :
بی تَلی ماهیه.
معنی
ماهی بدون تیغ است.
کنایه از
بی غل و غش بودن
پیر بته مثال (2) :
سگِ تِک، چو نَده.
معنی
توی دهن سگ، چوب ننداز.
کنایه از
موقعی که به آدم بد خلق، پیله کنندو ترس اینکه اوقاتش تلخ بشود، این مفهوم کنایی استفاده می شود برای پیشگیری از پرخاشگری و واکنش تند
پیر بته مثال (3) :
سگِ تعريف هاکُنی يا دَلِه بونِه يا چرم دِزْ
معنی
اگر از سگ زياد تعريف كنی يا مثل سمور می شود يا چرم می دزدد.
کنایه از
تعريف بيش از حد در وصف خوبی ها، باعث ضايع شدن فرد می گردد.
پیر بته مثال (4) :
خی کِلِه، خی عمل اِنه.
معنی
بچه خوك، خوك می شود.
کنایه از
کنایه از اصل و نسب دارد و ارث بردن ذات.
پیر بته مثال (5) :
خدا تِره عقل هاده، مِره پول.
معنی
خدا به تو عقل دهد، به من پول.
کنایه از
کسانی که بدون فکر کاری را انجام می‌دهند.
پیر بته مثال (6) :
بیمار که شفاهه، حکیم سر راهه.
معنی
اگه سبب باشد که بیماری شفا بگیرد،پزشک هم سر راهش حاضر می شود.
کنایه از
زمانی که کسی به مشکلی بر بخورد و از شانس خوبش راه حلش هم براش آماده بشود، این اصطلاح شامل حالش می تواند بشود.
پیر بته مثال (7) :
اِسا فِک نوج زَنده؟
معنی
آیا الان بید زنده می شود و جان می‌گیرد؟
کنایه از
انجام کار در زمانی که موعدش گذشته است.
پیر بته مثال (8) :
اَتتا شاب زَمّه گَدتِر، اَتتا زَن گیرمِه بیدتِر
معنی
یک گام بزرگتر بر می دارم، یک زن بهتر می گیرم.
کنایه از
با تلاش بیشتر به نتیجه ی بهتری می رسم.
پیر بته مثال (9) :
اِرباب هر چی بَد بوئه، زارع شِه اَتّا بینج کِنده.
معنی
ارباب هر چی بد باشد، زارع کِشت شالی را به پایان می برد.
کنایه از
این ضرب المثل هنگامی به کار می رود که فردی برای انجام کاری با سختی روبرو شده باشد و بگوید : این کار را هر طور شده انجام می دهم.
پیر بته مثال (10) :
نَخونِس، ملّا بَیّه.
معنی
درس نخوانده، ملّا و باسواد شده.
کنایه از
کسی که زحمت نکشیده باشد، ولی به نتیجه‌ای دست یابد.
پیر بته مثال (11) :
چاربیداری همه کار دارنه.
معنی
کسی که شغل چاربیداری را انتخاب کرد باید همه فن حریف باشد.
کنایه از
کنایه از این است که کاری که قبول کردی باید مسئولیتش را بپذیری.
پیر بته مثال (12) :
خشکِ گویی دِله، چه او کِندی؟
معنی
چرا داخل سرگین (پهن گاو) خشک، آب می ریزی؟
کنایه از
چرا مشکلات گذشته را مطرح می کنی؟
برابر پارسی
از دی که گذشت هیچ از او یاد مکنخیام
پیر بته مثال (13) :
او بورده کیله، او شونه.
معنی
جویباری که آب می رفت، (دوباره) آب می رود.
کنایه از
جویباری که زمانی گذر گاه آب بود، ولی به دلایلی خشک شد؛ بالاخره روزی و روزگاری آب از آن گذر خواهد کرد.
توضیجات بیشتر
زمانی که کسی در گذرگاه یا حریم رودی که سالهاست، خشک شد؛ بنایی احداث کند در انتقاد از او این زبانزد را بکار می برند.
برابر پارسی
جوی که گذرگاه آب بود،دیر یا زود گذرگاه آب خواهد شد.دیر و زود دارد، اما سوخت و سوز ندارد.
پیر بته مثال (14) :
اَمه خِشک کیله، اَته روز او کَفنه.
معنی
جوبیار خشک ما، روزی پُر آب خواهد شد.
کنایه از
وضعیت بی سر سامانی ما، یک روز به سامان خواهد رسید.
پیر بته مثال (15) :
درس بخون مِلّا بَووش،صاحب اسب و خر و وِرزا بَووش.
معنی
درس بخوان باسواد شوی،تا صاحب اسب و خر و گاو نر بشوی.
کنایه از
این ضرب‌المثل هنگامی به کار می‌رود که بخواهند کسی را به باسواد شدن ترغیب کنند تا صاحب ثروت و مقام شوند.
پیر بته مثال (16) :
هر چی زخمِ سرِ پَکَر ره بَهیریم تازه وونه.
معنی
هر چقدر دلمه ی رو زخم را بکَنیم، زخم تازه باقی می ماند. (خوب نمی شود)
کنایه از
هر چه کدورت ها و دشمنی ها را واکاوی و کنکاش کنیم از بین نرفته و بر خصومت ها می افزاید.یادآوری تنش ها باعث همیشگی شدن قهر و دشمنی می‌شود.
واژگان :
زخم پکر -->
دلمه ی روی زخم، سله ی روی زخم
پیر بته مثال (17) :
مِرده ره سَرخِد بیِلی، شِه کفنِّ رینده.
معنی
مُرده را به حال خود بگذاری، در کفن خود (را کثیف می کند) میریند.
کنایه از
بی صاحب گذاشتن و مراقبت نکردن سبب آلودگی و ایجاد مزاحمت می‌شود.(تاثیر تربیت و نگهبان و مراقب)
پیر بته مثال (18) :
اشکاری گوکی نر ره، وِنه مار الایده بار ایارنه.
معنی
گوزن نر را، مادرش دگر گونه می پرورد.
کنایه از
شخصیت های انسانهای برجسته به گونه ای ویژه شکل می گیرد.
پیر بته مثال (19) :
بِز رِه غم جانِ، قصّاب رِه غم پی.
معنی
بُز را غم جان خویش است، قصاب را غم پیبُز تمام غم اش این است که او را نکُشند،قصاب تمام هّم و غم اش این ست بُزش پی نداشته باشد.البته پر واضح است بز نسبت به گوسفند زیاد پی ندارد یا گاهی اصلا پی ندارد.
کنایه از
یک نفر تمام تلاشش این است که فقط زنده بماند و دیگری فقط در دنبال سود خود که ضرر نکند حتی اگر به قیمت جان کسی تمام شود.
توضیجات بیشتر
این شخصیت که در کسوت قصاب در این زبانزد جلوه گر می شود سودش را مهمتر از جان زندگی دیگران می داند حاضر است کسی بمیرد ولی او ضرر نکند.