پیر بته مثال (0) :
پیر بَته مثال چِتی بَئوت بونّه:شِتِر ره لَمه ی جا داغ زَننه:گِنّه که شِتر شه صاحاب دَس اِتّا شِتر پَلی گَله بینگار کِنّه.که هَمیشِک مه کِلواره ره سنگین کِنّه و مه واسه سَخته دیگه هِتاسِمه.شِتر خُورِ هایته : ته کِلواره چِچیه که ته عَجز هسی بَته: ویشتر نِمک هَسه.شِتر وِره گِنه که: اُگه کیله په شونی اِتّا دِوار اوی دِله له بور نِمک او بونه و ته بار سَوِک ته صاحاب ضَرر کِنه و دِیگه ته واسه کلواره سنگین نَیرنه.شِتر وِنه گَپ ره گوش کِنّه.شِتر صاحاب سَرساب بونه که شِتر اوی دِله له شونه اینسه نِیه که پیر و هِکِته بَیه شِتر مَکاره، این کَش وِره لَمه بار کِنّه.شِتر که خَله ساده بِیه اَیی اوی دِله له شونه وِنه بار وَزن خَله بونه.صاحاب شِتِر کَلمات هاکِرده شِتر اوی دله حا دَربیارده، شِتِر بَترسیه که چو بَخره دِیگه کی بَته اوی دِله لِه بوره.این بَیه که بَتِنه:شِتر ره لَمه جا داغ زُننه.
پیر بته مثال (1) :
ته که او جا کَچِلیک وِریجِنیاِسا چَنّه په کِفار رِه رَکِنی
معنی
تو که با آب، کدو را سرخ می‌کنی چرا حالا پس‌گردنت را می‌خاری
کنایه از
« تو که قدرت داری کار ناممکنی را انجام دهی چرا برای انجام دادن کاری ساده بهانه می‌آوری و انجام نمی‌دهی »
نویسنده : مهربانو الیاسی
پیر بته مثال (2) :
نه شِه دل بَخرِمُ، شِه دیم دَر هاکنم.
معنی
باید اندرون دلم را بخورم و از صورتم بیرون بریزم.
کنایه از
نگفتن خیلی چیزها و راز نگهداشتن و خودخواری کردن، ولی آثار خودخواری در چهره نمایان است.
نویسنده : مهربانو الیاسی
پیر بته مثال (3) :
کــــــــــَر صاحاب ، ول هاکرده ، کَمِل وَند وِل نَکِنده !
معنی
یعنی صاحب خرمن ( کر ، کوپه های بزرگ شالی یا گندم ) کوتاه آمده و سخت نمی گیرد اما ، کسی که کارش فقط بسته بندی کردن کمل ( کاه ) می باشد مدعیه و نسبت به خرمن کوبی ایراد زیادی می گیرد . در صورتی که کسی از ایشان بازخواستی نمیکند .
کنایه از
این مثل در اجتماع هم به این صورت می باشد که ، آدمهای بی مسئولیت و نابلد در هر عرصه و زمینه ای دخالت کرده وبه خواسته غیر منطقی خود اصرار می ورزند
پیر بته مثال (4) :
اِشکِم کِه مَشتهِ ، وَقت گَپ وُ گَشتِه!
معنی
شکم که سیر است هنگام گشت و گذار است!
کنایه از
خوش گفتن و گشت و گذار با سیری و بی نیازی میسر می شود .
پیر بته مثال (5) :
کِرچ کِرکِ واری جاج هاکِرده
معنی
شبیه به مرغ کرجی است که پرهای تنش از خشم سیخ شده است.
کنایه از
حالت تهاجمی دارد .ادم بسیار خشمگینی است
توضیجات بیشتر
کاربرد=اشاره راوی به ادمهای خشمگینی است که هرلحظه احتمال دارد هجوم اورند وحمله کنند.
برابر پارسی
به قول ناصرخسرو؛خشم‌گیری جنگ جوئی چون بمانی از جوابخشم یک سو نه سخن گستر که شهر آوار نیستراه بنمایم تو را گر کبر بندازی ز دلجاهلان را پیش دانا جای استکبار نیست
واژگان :
کِرچ -->
کُرچ/ امادگی داشتن ماکیان برای خوابیدن برروی تخم .
کِرک -->
مرغ خانگی
کِرچ- کِرک -->
مرغی که برروی تخم ها میخوابد / مرغی که بتازگی جوجه هایش ازتخم درامده اند.( مرغی که جوجه دارد)
واری -->
شبیه به/ ماننده . مثلِ
جاج -->
سیخ شدن مو یا پَر دراثر ترس ویا خشم( اینجا؛ دراثرخشم)
هاکِرده -->
کَرده
جاج-هاکرده -->
اینجا؛ خشم وعصبانیت به 'جاج -هاکردن' تشبیه شده است.
-->
پیر بته مثال (6) :
راه ره تَلی بَزو
معنی
سر راه تیغ و خار قرار داده
کنایه از
قطع رابطه کردن است
پیر بته مثال (7) :
گوره که بروتی, پرچیم پِه نِس
معنی
گاو را که فروختی، پشت پرچین نایست.
کنایه از
چشمت به مال فروخته شده نباشهبنا به هردلیلی اگه چیز مهمی را از دست دادی نگران نباش اگه بخدا توکل داشته باشی بهتر از اونارو بدست میاری
پیر بته مثال (8) :
مَردم خر ره سوار بواشی, همش ته اَتا چک بنه سونه
معنی
سوار خر یه نفر دیگه بشی، همیشه یه پات رو زمینه
کنایه از
وقتی محتاجِ دیگری هستی، مجبوری که کم و کاستیها رو تحمل کنی، چون همه چیز باب میلت نیست.
پیر بته مثال (9) :
اِشکِم گِنه دَم دَم . کتار گِنه. مَرگ و بلا کَم کَم
معنی
شِکم می گوید دَم به دَم. و هر لحظه بخوِر ولی فَک یا چانه. میگوید. کم کم بخور
کنایه از
تعادل داشتن است و هر کاری باید. درستش انجام شود
پیر بته مثال (10) :
ونه دست پشت ره ، پچلیک بهیریونع میس، واز نوونه
معنی
اگر پشت دست فرد مورد نظر رو ،پیشکون بگیری هم ، حاضر نمیشه که ،مشتشو باز کنه
کنایه از
این مصداق کنایی ، تیککه انداختنبه کسی میشه که ، خیلی خسیسباشه و تن به هر سختی وعذابی میده که ، پولشو خرج ، ویا رو نکنه.
پیر بته مثال (11) :
شاه جا شیر آش نَخرمه.
معنی
با شاه آش شیر برنج نمی خورم.
کنایه از
حد خود دانستن و پا تو کفش بزرگترها نکردن است.
پیر بته مثال (12) :
شاه کِلای داماد بَهییه.
معنی
داماد شاهکلا شده است.
کنایه از
از زیبایی بی حد و اندازه
پیر بته مثال (13) :
مال جم هاکردن گردش روزگارهمال باد هادائن اتّا دَقه ی کاره
معنی
جمع کردن مال سالها طول می کشداما بر باد دادن اش کار یک دقیقه است.
توضیجات بیشتر
سال ها زمان لازم تا مال جمع کنیماما برای فنا کردن مال فقط یک دقیقه زمان لازم است.
واژگان :
مال -->
در زبان تبری و مازندارن به معنی گاو گوسفند و حَشم استمالدار کسی که کارش پرورش گاو گوسفند است.در پارسی مال به معنی ثروت است.
نویسنده : حجت مقیمی مقدم
پیر بته مثال (14) :
پر شلوار خشتک ندارنه وچه باد کنّه
معنی
شلوار پدرش کهنه و پاره است بچه‌اش تکبر می‌کند.!
کنایه از
فرزندی که پدرش فقیر باشد، ولی با این حال مغرور و افاده داشته باشد.
پیر بته مثال (15) :
تا کِچیک نَئی،گَت نَبونی
معنی
تا کوچیک نشی بزرگ نمیشی
کنایه از
به این معناست که تا زمانی که متواضع و فروتن نباشی بعد ها به بزرگی از تو یاد نخواهد شد.
توضیجات بیشتر
در آیین و سنن پهلوانی مازندران بارها این مثل را دیده ایم و شنیده ایم و حقیقتا یکی از ابتدایی ترین ملزومات موفقیت داشتن فروتنی و تواضع است.ممکن است با تکبر و غرور هم به موفقیت دست پیدا کرد اما قطعا ماندگار نخواهد بود .
پیر بته مثال (16) :
حِنا به دس نَموندِنِهدنیا به کَس نَموندِنِه
معنی
حنا روی دست باقی نمی‌ماند و دنیا برای کسی پایدار نیست.
کنایه از
دنیا بی‌وفاست
پیر بته مثال (17) :
کی بزّو دره؟ کی ورنه بهره؟
معنی
چه کسی داس زد؟ (چه کسی کشاورزی کرد و زحمت کشید)، چه کسی از محصول بهره برد؟
کنایه از
در مورد کسی که از دسترنج دیگران به ناحق بهره‌مند می‌شود، به کار می‌رود.
پیر بته مثال (18) :
شلوارِ کینگمون وِرائه، شلوار بند ره قایم کَشنه.
معنی
نشیمنگاه شلوارش پاره و متلاشی است اما بند شلوارش را محکم می‌کشد تا نیفتد و موجب بی‌آبرویش نشود!!!
کنایه از
این مثل زمانی کاربرد دارد که شخصی وضعیت مادی یا خانوادگی‌اش خراب و داغون باشد و به جای اینکه مشکل اصلی که همان بی‌پولی یا سر و سامان دادن به خانواده است را حل کند با سرسختی احمقانه‌اش به مسائل فرعی و بی‌ربط می‌پردازد که به هیچ وجه مشکلاتش را حل نخواهد کرد
پیر بته مثال (19) :
اَمه او، اتتا کیله نَشونه
معنی
آب ما، از یک جوی نمی رود.
کنایه از
با یکدیگر سازگاری نداریم.