پیر بته مثال (0) :
وَچه آغوز هَسّه، نَوِه آغوز چِکِّه.
معنی
فرزند گردو است، امّا نوه مغز گردو.
کنایه از
کنایه از این است که نوه عزیزتر و شیرین تر از فرزند است.
پیر بته مثال (1) :
ملّا رِه مِفت گیر بیارده، بامشی کِته وسّه دعا کِنده.
معنی
شیخ رو مفت گیر بیاورد، برای بچه ها گربه ها هم تقاضای دعا می‌کند.
کنایه از
در صورت رایگان کردن چیزی، از آن سوء استفاده می‌شود.
پیر بته مثال (2) :
گِدا معتبر بَییِه، از خِدا بی خَبِر بَییِه.
معنی
گدا وقتی معتبر و دارای اعتبار شود خدا را فراموش می کند.
کنایه از
کنایه به کسانی است که وضع زندگی خوبی نداشتند و تا وضع شان کمی بهتر شد، هیچ کسی را تحویل نمی گیرند.
پیر بته مثال (3) :
مگر لِه بورد بینج پلا ره بخردی؟
معنی
مگر از برنجی خوردی که شالی آن روی زمین پخش شده بود؟
کنایه از
اشاره به انسانهای بیحال و تنبل که حس و حال هیچ کاری را ندارند و نسبت به امور محوله بی ذوق هستند.
پیر بته مثال (4) :
چَکِ سَر توم بَوییه.
معنی
رویِ پا تمام شده است.
کنایه از
کنایه از خیلی ضعیف و لاغر است.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (5) :
هَتی سِفِ دِ نِصب هاکردنه.
معنی
مثل اینکه سیب را دو نصف کردند.
کنایه از
شبیه هم بودن.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (6) :
مه تَنِ جِل ره بوتِنه.
معنی
پیراهن را از تنم بیرون آوردند.
کنایه از
کنایه از خسارت زدن است.
نویسنده : باقری اِلاشتی
پیر بته مثال (7) :
شِه ماس ره کیسه دَکِرده.
معنی
ماست خودش را در کیسه ریخت.
کنایه از
کنایه از این دارد که فلانی حساب کارش را کرد.
نویسنده : باقری اِلاشتی
پیر بته مثال (8) :
نَرمِه بِنِه گیر بیارده.(نَرم زمین گیر بیارده)
معنی
زمین نرم پیدا کرده است.
کنایه از
شرایط کار را فراهم شده دیده و هر کاری که دلش بخواهد انجام می دهد.
نویسنده : باقری اِلاشتی
پیر بته مثال (9) :
فلانی گوش گوش دَکِته
معنی
گوشهای فلانی افتاده است.
کنایه از
کنایه از توانایی حرکت کردن را ندارد.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (10) :
این ریش و قیچی ته دَس.
معنی
ریش و قیچی دست شما.
کنایه از
کنایه از اختیارات انجام کاری را به دست یک نفر سپردن.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (11) :
بِره اَمه وَر هِنیش، بَلکِم ته وا اَما رِه بَننِه.
معنی
بیا کنار ما بشین، شاید باد تو به ما برخورد کند.
کنایه از
کنایه از یک نفر که وضع مالیش خوب است بعضی افراد این جمله را بکار می برند که بیا پیش ما بشین تا شاید وضع ما هم خوب شود.
توضیجات بیشتر
گاهی مواقع هم جنبه تمسخر دارد.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (12) :
نا رو دَر وطن دارْم ِه، نا غربت دِلِ خش.
معنی
نه رو دارم به وطن برگردم و نه در غربت دل خوش دارم.
کنایه از
پشيمانی و راه برگشت نداشتن.
پیر بته مثال (13) :
وَلِ اسبِ خرمن نَوِن.
معنی
اسب چلاق را خرمن (دور) نده.
کنایه از
کنایه از طرف وقتی بهانه گیری می کند برای انجام کاری، بکار برده می شود.مثلاً می خواهد آشتی بکند، بهانه می گیرد.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (14) :
فلانی شِه پِئر و مار نَدییه.
معنی
فلانی پدر و مادرش را ندیده.
کنایه از
کنایه از پُز دادن و زیادی کلاس گذاشتن
پیر بته مثال (15) :
پیری عقل وِنه؛ جوونی قِد.
معنی
در پیری عقل بایست و در جوانی قدرت و غرور
کنایه از
افرادی که دیر قدر زندگی و مال و ثروت خودشان را می فهمند، بکار می برند که کار از کار گذشته، می گویند :چرا که زمانی قدرت و توانایی داشتیم عقل امروز که پیر شدیم ر ا نداشتیم
پیر بته مثال (16) :
اَنده ترش هَسّی که دَه کَش کیسه بزنن، اَیی خِردن ندارنی.
معنی
شبیه ماست ترشی که هر قدر تبدیل به ماست کیسه ای بشوی، قابل خوردن نیستی.
کنایه از
از چشم افتادن
پیر بته مثال (17) :
بَشِننی نفت نذر اما رضا کِننه؟
معنی
نفت ریخته شده را حالا نذر امام رضا می کنی؟
کنایه از
کنایه از کار بیهوده انجام دادن.
نویسنده : نبی مفید
پیر بته مثال (18) :
عروس بی جهاز، روزه بی نماز، قورمه بی پیاز
معنی
روزه که از نیایش‌های واجب مسلمانان است، بی نماز - که نیایش اصلی و هر روزه است – عبادتی نارسا و ناقص است.
کنایه از
کنایه از چیز ناقص و کاری ناتمام است.
توضیجات بیشتر
همچنین عروس در آیین گذشته مردم ایران بدون داشتن جهاز مطلوب نبوده است.و قورمه هم غذایی است که بی پیاز مزه ندارد.
برابر پارسی
سعدی شیرین سخن این زبانزد را به نظم اینگونه گفته است :چه سودی دهد روزه بی نمازچه مزه دهد قرمه بی پیاز
پیر بته مثال (19) :
اِسا شِه خر سِوار بَوی.
معنی
حالا سوار خرت شدی.
کنایه از
دیگر پشت سرش را نگاه نکردن، قدر زحمات را ندانستن